این روزها قیمت جدید بنزین به داغترین سوژه محافل خبری تبدیل شده است. همزمان با سهمیهبندی بنزین و اعلام قیمتهای جدید آن، حالا پر کردن باک خودروها به یکی چالش جدی برای شهروندان تبدیل و یک پرسش نیز ایجاد شده که آیا با گرانی بنزین استفاده از سوخت گاز طبیعی (CNG) رونق خواهد گرفت؟ وضعیت خودروهای دوگانه سوز در بازار چگونه خواهد شد؟ در ادامه مطلب با مجله سوییچ همراه شوید تا به بررسی این موضوع بپردازیم.
بنزین از ساعت صفر 24 آبان بر اساس اطلاعیه شرکت پخش و پالایش فرآوردههای نفتی، سهمیه بندی شد. حالا بر اساس قیمتهای جدید، قیمت سهمیهای بنزین 500 تومان افزایش یافته و قیمت آزاد این سوخت نیز سه برابر شده است. با این اوضاع بنزین سهمیهای با قیمت لیتری هزار و 500 تومان عرضه میشود و نرخ آزاد آن نیز سه هزار تومان است. در عین حال، بنزین سوپر هم لیتری سه هزار و 500 تومان به فروش میرسد. با وجود گرانی بنزین قیمت CNG کماکان ثابت مانده و تفاوت نرخ این سوخت با بنزین قابل توجه است. با توجه به نرخهای جدید، هم اکنون اختلاف قیمت بنزین با CNG به حدود 850 تومان در بخش سهمیهای و به دو هزار و 350 تومان در بخش آزاد رسیده است. این تفاوت قیمت قابل توجه به خصوص بین بنزین آزاد و گاز، انگیزه شهروندان را برای استفاده بیشتر از CNG تقویت میکند، اما آیا بسترهای لازم و کافی برای این سناریو وجود دارد؟
قبل از اینکه به پاسخ صحیح این پرسش برسیم، نگاهی میاندازیم به تجربه قبلی سهمیهبندی و افزایش قیمت سوخت در اواسط دهه 80، دورانی که تولید و بازار دوگانه سوزها قوت گرفت. هرچند این داستان بی جنجال هم نبود. تابستان 86 بود که علاوه بر سهمیهبندی بنزین، نرخ این سوخت نیز رشد پیدا کرد و دولت همزمان سیاست توسعه خودروهای دوگانه سوز را به خودروسازان تحمیل کرد. در آن سالها، وزارت صنایع مصر بود همه خودروهای داخلی حتی مونتاژیها بهصورت دوگانه سوز تولید شوند. شرایط به گونهای پیش رفت که تقریباً 80 درصد خودروهای داخلی بهصورت دوگانه سوز به تولید رسیدند و مشتریان بهتزده از سهمیهبندی و گرانی بنزین نیز برای آنکه باک خودروهایشان خالی نماند، از CNG استقبال کردند. این اتفاق در حالی رخ داد که زیرساختهای لازم برای پاسخگویی به نیاز گازی شهروندان فراهم نشده و جدا از آن، خودروهای دوگانهسوز نیز از لحاظ فنی مشکلاتی را ایجاد کردند.
مشکل اصلی در آن دوران، کمبود جایگاههای سوختگیری CNG و پراکندگی ضعیف آنها بود، به طوری که شهروندان مجبور بودند برای گاز زدن ساعتها را در صفهای طولانی منتظر بمانند. مشکل بزرگ بعدی، مشکلات فنی خودروهای دوگانه سوز بود، مثلاً در سربالاییها کم میآوردند و گاها خاموش میکردند و از طرفی قطعات آنها به دلیل استفاده از گاز، استهلاک زیادی داشتند. اوایل و تا وقتی شهروندان هنوز با سهمیهبندی و گرانی بنزین کنار نیامده بودند، استفاده از گاز به شدت رونق داشت و تولید دوگانهسوزها هم در اوج بود، اما کم کم داستان عوض شد. صفهای طولانی جایگاههای CNG در کنار مشکلات فنی حوصله سر بر و پر دردسر دوگانه سوزها، به تدریج از اقبال آنها نزد شهروندان کم کرد و خیلیها ترجیح دادند از همان بنزین گران شده استفاده کنند. دوران افول دوگانهسوزها، تأثیر خود را بر تولید هم گذاشته و خودروسازان رفته رفته از تیراژ آنها کم کردند. به طوری که سهم دوگانهسوزها در سبد تولید خودروسازان آنچنان افت کرد که این محصولات در چند سال گذشته کاملاً به حاشیه رفتهاند.
دو راهی گاز و بنزین
حالا از دوران افت و خیز دوگانهسوزها سالها میگذرد و با توجه به سهمیهبندی و گرانی بنزین، شهروندان ایران باز هم بر سر دو راهی گاز و بنزین قرار گرفتهاند. اگرچه با ملاک قرار دادن گرانی بنزین و قیمت گاز، پیش بینی میشود شهروندان باز هم به سمت CNG تمایل پیدا کنند، اما هنوز هم ابهامهایی در خصوص زیرساختهای کمی و کیفی استفاده از این سوخت حس میشود. مشکل اول، توسعه نیافتن مناسب جایگاههای سوخت در کشور است. البته در اواسط دهه 80 و پس از سهمیهبندی بنزین، تأسیس جایگاههای CNG رونقی نسبی پیدا کرد، اما اولاً توسعه آنها به نظر کمی و همچنین پراکندگی، مناسب نبود و ثانیاً با توجه به افت رونق سوخت گاز، روند توسعه کند شد. پس بعید به نظر میرسد در شرایط فعلی جایگاههای سوخت CNG از تعداد و پراکندگی لازم در سطح کشور و حتی کلانشهرها از جمله تهران، برخوردار باشند. این مسئله قطعاً بر روند استفاده از CNG اثرگذار خواهد بود و ممکن است شهروندان پس از عبور اولیه از شوک گرانی بنزین، میلشان به گاز زدن کاهش یابد.
مشکل بعدی هم مانند اواسط دهه 80، به مشکلات فنی دوگانهسوزها ارتباط دارد که هرچند نسبت به گذشته کاهش یافته، اما پایان نیافته است. هم اکنون بخشی از خودروهای دوگانهسوز بهصورت پایه گازسوز به تولید میرسند که هرچند مشکلات فنی کمتری نسبت به غیر پایه گازسوزها دارند، اما به هر حال بدون مشکل نیستند. از طرفی، در شرایط فعلی بسیاری از خودروهای گازسوز کشور بهصورت کارگاهی دوگانه سوز شدهاند و بنابراین از لحاظ فنی بدون ایراد و مشکل نیستند. طبیعتاً اگر قرار باشد در شرایط فعلی استفاده از گاز در این خودروها افزایش یابد، مشکلات فنیشان بیش از گذشته محسوس خواهد بود و این مسئله برای مالکان آنها مشکل زا است.
نکته دیگر این است که خودروسازان سالهاست از گاز فاصله گرفته و سهم گازسوزها را در سبد محصولاتشان به شدت پایین آوردهاند و قطعاً زمان لازم است تا بخواهند خود را با شرایط جدید احتمالی (رونق گرفتن استفاده از دوگانهسوزها) تطابق بدهند. کارشناسان معتقدند، این احتمال وجود دارد با توجه به سهمیهبندی و گرانی بنزین، اشتیاق به خرید خودروهای تکسوز (بنزینی) کاهش یافته و شهروندان مدلهای دوگانهسوز را مطالبه کنند پس خودروسازان چارهای ندارند جز اینکه سهم این خودروها را مجدداً افزایش دهند. باید دید آیا خودروسازان از آمادگی لازم برای افزایش تیراژ دوگانهسوزها برخوردار و در بحث تأمین قطعات با مشکل مواجه نیستند، یا اینکه چالش جدیدی به چالشهایشان اضافه خواهد شد.
در کنار این چالشها اما موضوع ایمنی دوگانهسوزها هم از اهمیت فراوانی برخوردار است. سالهاست بابت بازرسی ادواری مخازن CNG خودروها هشدار داده میشود، هشداری که از سوی مسوولان و شهروندان چندان جدی گرفته نشده است. این بی اعتنایی، ریشه در مسائل مختلفی داشته، از جمله اینکه به هر حال در چند سال گذشته حجم استفاده از سوخت گاز در خودروها کاهش یافته و طبعاً اهمیت ایمنی مخازن CNG نیز کاهش پیدا کرده است. این در حالی است که بازرسی ادواری مخازن CNG اهمیت داشته و بیتوجهی به آن میتواند حوادث ناخوشایندی را ایجاد کند.
نکته دیگر اما به احتمال فعال شدن دوباره کارگاههای زیرزمینی برای گازسوز کردن خودروها برمیگردد که از نظر ایمنی، خطرات زیادی را به دنبال دارد. مشخص نیست در این کارگاهها تا چه حد استانداردهای لازم و کافی رعایت میشود، پس احتمال رخ دادن حوادثی مانند انفجار ناگهانی خودروهایی که در کارگاههای موردنظر گازسوز میشوند، وجود دارد. چنین کارگاههایی در اواسط دهه 80 نیز فعال بودند و آن زمان هم نگرانیهای زیادی در مورد ایمنی خودروهای گازسوز شده وجود داشت.
آخرین آمار تولید دوگانه سوزها
سری هم به آخرین آمار تولید دوگانهسوزها در خودروسازی کشور بزنیم تا مشخص شود آنها چه سهمی در سبد محصولات خودروسازان دارند. بر اساس آخرین آمار که به هفت ماه سال جاری مربوط میشود، دوگانهسوزها سهم اندکی از تولید دارند و حتی برخی خودروها که پیشتر مدل دوگانه سوز نیز داشتند، فقط بهصورت بنزینی تولید میشوند. بر اساس آمار موجود، در هفت ماه امسال تنها هشت هزار و 715 دستگاه خودروی دوگانه سوز در کشور تولید شده که در مقایسه با 31 هزار و 902 دستگاه مدت مشابه سال پیش، 73 درصد کاهش را نشان میدهد. تمام دوگانه سوزهای تولیدی متعلق به ایرانخودرو هستند و سایپاییها حتی یک دستگاه از این محصولات را نیز طی امسال و تا پایان مهر تولید نکردند. سایپا که پیشتر تولید پراید دوگانهسوز را پایان داده بود، در سال جاری تولید تیبای دوگانه را هم متوقف کرده تا هیچ محصول دوگانهای را در سبد تولیداتش نداشته باشد.
از طرفی اما ایران خودرو تولید پژو 405، پارس و سمند دوگانهسوز را در هفت ماه سال جاری ادامه داده، هرچند در همه آنها با افت چشمگیری نسبت به گذشته مواجه شده است. بر این اساس، ایرانخودرو تا پایان مهر چهار هزار و 944 دستگاه پژو 405 تولید کرده که نسبت به هفت ماه سال گذشته 48 درصد افت را نشان میدهد. تولید سمند دوگانه سوز این شرکت نیز در هفت ماه سال جاری تنها هزار و 490 دستگاه بوده که نسبت به بازه زمانی مشابه سال گذشته، افت بیش از 88 درصدی را نشان میدهد. همچنین آمار تولید پژو پارس دوگانهسوز نیز تا پایان مهر امسال از دو هزار و 281 دستگاه تجاوز نکرده است. با این حساب، تولید این محصول نسبت به هفت ماه سال گذشته با افت بیش از 59 درصدی مواجه شده است.
گاز و برق نیز گران خواهد شد اما رفت برای سال بعد