در طول 15 ماهی که از شروع تحریم صنعت خودروی ایران توسط آمریکا می‌گذرد، قیمت خودروهای تولید داخل هم در بازار و هم در کارخانه رشد بسیار چشم گیری داشته‌اند و به همین سبب، سبد خرید خودرو خانواده‌های ایرانی تغییرات بسیار زیادی کرده است. در طول حدوداً دو سال اخیر، دقیقاً از آبان سال 1396 که اولین شوک ارزی را ایرانی‌ها تجربه کردند تاکنون، قیمت خودروهای مونتاژ داخل بیش از دوبرابر شده و این در شرایطی می‌باشد که قدرت خرید مردم متناسب با این بالا نرفته است.

به عبارت دیگر، افزایش قیمت خودرو بسیار بالاتر از سطح افزایش درآمد مردم بوده و آنها حسابی از تورم بازار خودرو عقب مانده‌اند. همین موضوع سبب شده تا سبد خرید خودرو مشتریان تغییرات بزرگی را به خود ببیند، مثلاً مشتری دو سال پیش خودروی پراید، حالا دیگر نمی‌تواند این محصول را هم که ارزان‌ترین خودرو داخلی به شمار می‌رود بخرد و سراغ مدل‌های دست دوم رفته است. سایر مشتریان بازار خودرو هم با توجه به فاصله‌ای که میان درآمد و قدرت خریدشان با قیمت خودروها ایجاد شده، از روی ناچاری سبد خرید خود را در این بازار، یک یا چند سطح پایین آورده‌اند.

شرایط به گونه‌ای پیش رفته که قسمتی از مشتریان خودروهای خارجی هم توان خرید خود را در بازار وارداتی‌ها از دست داده و با کاهش یکی دو رده‌ای مشتری خودروهای چینی شده‌اند. این را هم نباید فراموش کنیم که افزایش قیمت خودروهای صفر کیلومتر به بازار دست دوم‌ها نیز رسیده و در آن جا هم اوضاع به هم ریخته‌تر از همیشه است. به همین دلیل دست برخی شهروندان از این بازار هم کوتاه شده به نظر می‌رسد. روی هم رفته می‌توان این گونه نتیجه گرفت که گرانی خودرو، ضمن آن که سبد خرید مشتریان را حسابی تغییر داده، دست خیلی‌ها را هم از خرید خودرو کوتاه کرده است.

افزایش قیمت خودروهای داخلی دقیقاً از آبان ماه سال ۹۶ و بعد از شوک ارزی اولیه شروع شد. هرچند افزایش قیمت‌ها در آن مقطع محدود بود، ولی با این حال همان طور که در ادامه، بسیاری از بازارها از جمله ارز و سکه نیز رشدی شدید را تجربه کردند، خودرو هم از قافله عقب نماند و منحنی قیمت آن به شکلی نجومی بالا رفت. بازار خودرو پس از عبور نسبتاً سلامت از مقطع شوک اول ارزی، خروج آمریکا از برجام را هم تجربه کرد و در نتیجه دوباره با افزایش قیمتی البته این بار بیش از دوره نخست مواجه شد.

مثلاً خودروی پراید که در مرحله اولیه (شوک اول ارزی آبان ۹۶) افزایشی در حد ۵۰۰ هزار تا یک میلیون تومان را تجربه کرده بود، این بار قیمت آن بیش از دو میلیون تومان بالا رفت. یا مثلاً پژو ۲۰۶ که در مقطع نخست، به یک مدل حدوداً ۴۰ میلیون تومانی تبدیل شده بود، پس از خروج آمریکا از برجام تا مرز ۵۰ میلیون تومان نیز رسید. در این مرحله، تغییرات سبد خرید مشتریان به تدریج خود را نشان داد ولی با این حال دست کمتر کسی از بازار خودرو کوتاه شد. این افزایش قیمت‌ها در حالی بود که صنعت خودروی کشور هنوز مورد تحریم آمریکایی‌ها واقع نشده و مشکلات و بحران‌های تولید سر بر نیاورده بودند.

کاهش قیمت خودرو

با شروع تحریم صنعت خودروی ایران در نیمه مرداد سال گذشته، دور جدید و البته شدید افزایش قیمت خودروهای داخلی آغاز و اینجا بود که ضمن ایجاد تغییرات اساسی‌تر در سبد خرید مشتریان، بخش بزرگی از جامعه عملاً توان خرید خودرو را نیز از دست دادند. در این مقطع بازار دست‌دوم‌ها داغ شد و خیلی‌ها به آن کوچ کردند تا شاید بتوانند خودرویی مناسب برای خود دست و پا کنند، ولی قیمت‌ها در این بازار نیز کم بالا نرفته بود. هرچه از تحریم خودروسازی گذشت، اوضاع تولید نیز وخیم‌تر و التهاب بازار هم شدیدتر شد.

بازار خودرو مانند ارز، سکه، آماج حمله سرمایه‌های سرگردان قرار گرفت و از آن جایی که تولید و عرضه اوضاع مناسبی نداشت، قیمت‌ها بسیار افزایش یافت. با شروع سال ۹۸، پیش‌بینی‌های اولیه کارشناسان از اوضاع بازارها تقریباً تحقق یافت، صعود قیمت دوباره آغاز و با شدتی بیشتر، ارز، سکه، طلا، خودرو و برخی بازارهای دیگر را در نوردید. اوضاع به گونه‌ای پیش رفت که در اردیبهشت امسال بازار خودرو اوج افزایش قیمت را تجربه و به نوعی انفجار قیمتی در این بازار رخ داد.

این که خودرویی مثل پراید به مرز 56 میلیون تومان رسید، پژو ۲۰۶ قیمت ۱۲۵ میلیون تومان را رد کرد و پژو ۴۰۵ هم چیزی نمانده بود تا ۱۰۰ میلیونی شود، به وضوح گویای اوضاع بازار خودرو طی دومین ماه بهار امسال است. به همین نسبت، بازار خودروهای دست دوم نیز رشد قیمت داشتند و در نتیجه تعداد بیشتری از مشتریان توان خرید خودرو را از دست دادند و سبد خرید بخش دیگر مشتریان هم تکان‌هایی شدیدتر از گذشته را تجربه کرد. اوج‌گیری قیمت خودرو طی اردیبهشت دلایل مختلفی داشت که از آن جمله می‌توان به افزایش نرخ ارز و کاهش بیش از پیش تولید و عرضه محصولات اشاره کرد. این شرایط اما پایدار نماند و در ادامه، منحنی قیمت خودرو روند نزولی در پیش گرفت و قیمت‌ها پایین آمدند.

این کاهش قیمت البته نتوانست تغییرات خیلی بزرگ و چشمگیری در سبد خرید مشتریان ایجاد کند و هنوز هم دست بسیاری از مردم از بازار خودرو کوتاه مانده است. طی یکی دو هفته اخیر البته قیمت خودروها دوباره روندی صعودی به خود گرفته، هرچند فعالان بازار معتقدند این ماجرا موقتی است و قیمت‌ها باز هم پایین خواهند آمد. روی هم رفته به نظر می‌رسد با توجه به اتفاقات رخ داده در بازار خودرو و پیش‌بینی از آینده تولید و قیمت، تغییرات ایجاد شده در سبد خرید خودرو مردم، فعلاً به همین منوال خواهد ماند، مگر این که قدرت خرید و سطح درآمد مردم بالا برود یا قیمت‌ها به شدت سقوط کند.