تاریخچه واردات خودرو در ایران از اولین خودرو تا مصوبه جدید

بدون شک یکی از جذاب‌ترین واردات به ایران، واردات خودرو است. در زمان قدیم هر چند که خودرو همچون الان، مدل‌های مختلفی نداشت و این چنین پرسرعت نبود؛ اما با این حال، یکی از اشرافی‌ترین گزینه‌ها به حساب می‌آمد. با این که محدوده انتخاب افراد محدود بود، به راحتی از منطقه‌ای به منطقه دیگر جابه‌جا می‌شدند. حدود صد سال پیش مردم به دنبال آگاهی از مصوبه لایحه واردات خودرو در ایران نبودند و حتی با خودروهای به روز جهان نیز رانندگی می‌کردند. در مجله خودرویی سوییچ، تاریخچه واردات خودرو در ایران را مورد بررسی قرار می‌دهیم.

تاریخچه واردات خودرو در ایران 

ایرانی‌ها از قدیم به مهمان نوازی شهرت داشتند و مهمان نوازی آن‌ها شامل خودرو هم بود! با این که تعداد خودروها بسیار کم بود و قاعده خاصی برای واردات وجود نداشت، ایرانی‌ها از خودروهایی که به کشور می‌آمد، استقبال می‌کردند. واردات خودرو در ایران به شکلی انجام می‌شد که هر خارجی می‌توانست به عنوان سوغاتی ماشین وارد ایران کند! 

اولین خودروی وارداتی ایران 

اولین واردات خودرو در ایران توسط  مظفرالدین شاه انجام شد. او پس از سفرش در سال 1279 به فرانسه دو اتومبیل رنو را همراه خود به ایران آورد. به این ترتیب اولین خودرو از فرانسه وارد ایران شد. مظفرالدین شاه اولین خودرو را به صورت رایگان از مدیر عامل رنو دریافت کرد و قیمت خودروی دوم 16 هزار فرانک بود. جالب است بدانید به دلیل این که، آن زمان جاده‌های ایران آسفالت نبود، خودروی اول در مسیر رشت – قزوین خراب شد و خودروی دوم در کاخ گلستان نگهداری شد.

سرگذشت اولین خودروی وارداتی ایران چه شد؟ 

هر وسیله جدیدی که از فرنگ وارد ایران می‌شد برای مردم جذاب بود. هر چند که وسیله جدید ابتدا با گارد مردم مواجه می‌شد و به راحتی یک وسیله جدید را نمی‌پذیرفتند. مردم ابتدا دید کاملا منفی نسبت به ماشین داشتند و حتی به آن، ارابه شیطان یا خر دجال می‌گفتند! دلیل گارد مردم در برابر ماشین، صدای وحشتناکی بود که به هنگام روشن شدن ماشین، تولید می‌شد. البته ناراحتی مردم فقط به نام‌گذاری برای ماشین ختم نمی‌شد و هنگامی که شاه قصد گشت‌ و گذار داخل شهر داشت، مردم شروع به ایجاد آشوب در اطراف ماشین کردند. بنابراین شاه تصمیم گرفت بیشتر با درشکه و اسب جا به جا شود و در صورتی که با ماشین قصد جا به جایی داشتند، دراز بکشد و با سرعت پایینی حرکت کنند. 

اولین واردات انبوه خودرو در ایران چگونه اتفاق افتاد؟ 

در دوره احمد شاه، وزیری به اسم وثوق‌الدوله شرایط را برای واردات خودرو در ایران هموار کرد. فورد کروکی اولین اتومبیلی بود که با تعداد بالا و برای مردم وارد ایران شدند که حداکثر سرعت آن‌ها 40 کیلومتر در ساعت بود. فورد کروکی‌ فقط برای سطوح صاف و هموار طراحی شده بود و در ناحیه‌های شیب‌دار و ناهموار قابل استفاده نبود. این ماشین به واسطه هندل روشن می‌شد (نه توسط باتری و دینام امروزی). قیمت فورد کروکی بین 300 تا 350  تومان بود. همچنین جالب است بدانید که در آن زمان، گراهام پیچ ماشین اشرافی و گران قیمتی به مبلغ 2500 تومان بود که آپشن آن جعبه آچار، چراغ سیار، تلمبه باد و لوازم یدکی بود! 

کاهش واردات خودرو در ایران

بین سال‌های 1321 تا 1326 پس از وقوع جنگ جهانی دوم و بعد از درگیری ایران در جنگ و روی کار آمدن حکومت پهلوی، اوضاع سیاسی و گمرک ایران در وضعیت نابسامانی بود و به همین دلیل واردات خودرو در ایران متوقف شد. با روی کار آمدن حکومت پهلوی و تغییرات بنیادینی که در ساختار بروکراسی و گمرکی کشور اعمال شد، در سال 1326 دوباره واردات خودرو در ایران از سر گرفته شد. شرکت‌هایی، به عنوان نماینده رسمی برندهای آمریکایی و اروپایی وارد ایران شدند و دفاتری را در نقاط مختلف ایجاد کردند. این روند تا جایی پیش رفت که برخی از آن‌ها، مونتاژ و کم کم تولید در ایران را شروع کردند. البته دوباره با انقلاب ایران در سال 1357 و شروع جنگ تحمیلی، واردات برای باری دیگر مختل شد و با اتمام جنگ و بهبود شرایط، باری دیگر واردات خودرو، از سر گرفته شد. 

آزاد شدن گمرک و واردات انبوه خودرو

در دهه 40 پس از بومی سازی تولید خودروی پیکان در ایران، هزینه گمرکی و ترخیص به شدت افزایش یافت. این موضوع نه تنها موجب کاهش واردات خودرو در ایران نشد بلکه در اواخر این دوره، ماشین‌هایی که در گمرک مانده بودند، وارد بازار شدند و شاهد انبوهی از ماشین‌های آمریکایی و اروپایی بودیم. در آن دوران، دانشجویان و اساتید دانشگاه امکان واردات ماشین به بازار ایران با معافیت گمرکی داشتند و همه این‌ها موجب رشد واردات خودرو در ایران شد.

جنگ تحمیلی و آزاد شدن واردات خودرو پس از جنگ

پس از اتمام جنگ ایران و عراق، باری دیگر واردات خودرو در ایران افزایش یافت و در حالی که پناهندگان کویتی و عراقی با ماشین‌های لوکس و مجلل خود به ایران آمده بودند، شاهد حضور شرکت‌های خودروسازی هم بودیم. تا سال 1374 بسیاری از شرکت‌ها، خودروهای اروپایی و آسیایی را وارد ایران کردند و بازار ماشین های وارداتی داغ شد. هر چند که واردات خودروهای آمریکایی ممنوع بود، اما با این حال بسیاری از ماشین‌های خوب غیر آمریکایی در ایران حضور داشتند.

از ممنوعیت دوباره تا اوج گیری و باز هم ممنوعیت! 

بازه ده ساله 1375 تا 1385، به دلیل حمایت از تولید داخلی، باری دیگر شاهد ممنوعیت کامل واردات خودرو در ایران بودیم. در این سال‌ها به سختی فراوان و تنها تحت شرایط خیلی خاص افراد خاص، ورزشکاران و اشخاص مجوزدار، توانایی واردات خودرو داشتند. در سال 1386 به یک باره تعداد زیادی خودروی وارداتی با قیمت مناسب وارد بازار ایران شد و شرکت‌های مطرح آسیایی و اروپایی دوباره پا به بازار ایران گذاشتند. البته تا قبل از سال 1392 شاهد حضور بیش از پیش خودروهای چینی در بازار داخلی بودیم و باز در سال 1392 واردات خودرو در ایران به دلیل جلوگیری از خروج ارز از کشورمان ممنوع اعلام شد. اخیرا با توجه به اخباری که به گوش می‌رسد، انتظار می‌رود رویه واردات خودرو باری دیگر متفاوت اعلام شود. 

ممنوعیت سفت و سخت تا رسیدن به مصوبه واردات خودرو 

پس از خروج آمریکا از برجام، فشار تحریم‌های یک جانبه به ایران، کم شدن فروش نفت و کاهش منابع ارزی ایران، دولت در سال 1397 واردات خودرو را به طور کامل ممنوع اعلام کرد. از طرفی طی این سال‌ها حجم تولید خودرو در بازار داخلی هم کاهش یافت و دولت به این نتیجه رسید که برای رسیدن به وضعیت مطلوب، کنترل آلودگی هوا و کنترل بازار ماشین نیاز به وضع قوانین جدید برای واردات خودرو دارد. 

اخبار اخیر مربوط به واردات خودرو چه می‌گوید؟ 

همان طور که در مقاله اشاره کردیم، واردات خودرو در ایران فراز و فرودهای بسیاری داشته است. در سه ماهه اول امسال (1402) نیز طبق اخباری که از گمرک به گوش رسیده، تعداد 241 دستگاه خودرو وارد کشور شده است. طبق قانون جدیدی که وضع شده، افراد می‌توانند خودروهای بالای 40 هزار دلار را به ایران وارد کنند. همچنین تعداد خودروهای وارداتی ایران در سال 1402، بیش از 200 هزار دستگاه هدف گذاری شده است. در ادامه، تعدادی از لایحه‌هایی که این قانون بر اساس آن‌ها به تصویب رسیده را با هم بررسی می‌کنیم:

• عمر ماشین‌های وارداتی باید کمتر از 5 سال باشند. 
• خودروهایی که وارد می‌شوند، باید خدمات پس از فروش‌شان در کشور فعال باشد.
• خودروی وارد شده باید با استانداردهای داخلی وضع شده هم‌سو باشد.  
• واردات خودرو فقط منوط به نمایندگی‌ها نیست و اشخاص حقیقی نیز می‌توانند برای واردات اقدام کنند.

برندهای مطرحی که وارد ایران شدند

مرسدس بنز 

وقتی که درشکه و اسب‌سواری در پایتخت و بعضی شهرها رواج داشت، مرسدس بنز وارد ایران شد و کمی بعد اسمش بر سر زبان‌ها افتاد. این برند سال 1327 به تهران آمد و شرکتی تحت عنوان دایملر-بنز نماینده واردات این خودرو به ایران بود. کم کم شرکت‌های دیگری نیز تلاش کردند تا واردات خودرو در ایران را به دست گیرند. برای مثال شرکت مریخ موفق به وارد کردن کامیون‌های یونیماگ به ایران شد. این روند به جایی رسید که در دهه 60 تمام محصولات بنز در ایران موجود بودند. 

BMW

این برند پیش از بنز در سال 1314 وارد ایران شد. در ابتدا به واسطه موتورسیکلت‌هایش جایگاه خوبی بین ایرانی‌ها کسب کرده بود. البته حضور بی ام و پر چالش‌تر از بنز بود؛ زیرا مردم بیشتر با موتورسیکلت‌های این شرکت آشنا بودند و به همین خاطر استقبال خوبی از ماشین‌هایش نشد. در سال 1357 طی جریانات مرتبط با انقلاب، ساختمان این شرکت به طور کامل نابود شد. البته به مرور زمان شرکت‌های دیگری شروع به واردات محصولات BMW کردند. اکنون پرشیا خودرو نمایندگی رسمی محصولات این شرکت در ایران است.

پژو

در دهه 30 شرکت ایران خودرو به همکاری با برند پژو پرداخت. قرار شد پژو ماشین 202 را به عنوان تاکسی استفاده کند و طی قراردادی می‌خواست ماشین‌های خطوط تاکسیرانی‌اش را از این شرکت تامین کند. پیش از سال 1397 ایران و شرکت پژو رابطه خوبی داشتند. همچنین این شرکت با محصولاتش حضوری تقریبا بی نقص را در کشور ما تجربه کرد. 

تویوتا

با ارزش‌ترین برند دنیا در سال گذشته، از دهه 30 جایگاه خود را در بازار ایران پیدا کرد. در زمانی که  واردات خودرو در ایران به کشورهای اروپایی و آمریکایی خلاصه می‌شد، شرکت موتوکار در اقدامی جسورانه واردات این شرکت را بر عهده گرفت. محصولات این شرکت در ابتدا محبوبیت خوبی نداشتند اما پس از گذشت چند سال و اثبات کیفیت محصولات ژاپنی، این شرکت تبدیل به یکی از محبوب‌ترین برندهای ایران شد. 

جمع بندی 

از زمان مظفرالدین شاه و در سال 1279 واردات خودرو در ایران آغاز شد. پس از این که مردم از ماشین می‌ترسیدند و به آن لقب‌های بدی داده بودند کم کم به واسطه واردات انبوه، مقاومت مردم در برابر پذیرش ماشین شکسته شد و خودشان کم کم شروع به استفاده از ماشین کردند. سپس برندهای مختلف و مطرح دنیا وارد ایران شدند تا اینکه امسال برای باری دیگر واردات خودروهای خارجی آزاد شده است و مردم می‌توانند باری دیگر ماشین‌های وارداتی را خرید و فروش کنند.

سوالات متداول